STREET ART

blijft allang niet meer beperkt tot de straat of, als u pech heeft, de zijkant van uw wagen. Zaakvoerders, festivals en zelfs de overheid doen steeds vaker een beroep op de clandestiene artiesten van weleer. Waar gaat dat naartoe?

Heeft u dit jaar op Pukkelpop een bezoekje gebracht aan de Lift Stage of The Buzz? Dan is u vast de sfeervolle inkleding opgevallen. Die was het werk van de Hasseltse organisatie Street Art Festival (SAF), die sinds 2012 door het festival wordt ingeschakeld om één en ander in een blits jasje te steken. Het eerste jaar bleef het nog bij de vuilnisbakken op het terrein, maar doorheen de jaren namen de liters verf alleen maar toe. “Het is vooral de bedoeling om voor de bezoeker een bepaalde sfeer te creëren”, zo stelt Kurt Bosmans van SAF. “Maar tegelijk is het natuurlijk ook een manier om jonge artiesten de kans te geven hun werk te presenteren aan een groot publiek.”

BEELDEN STREET ART FESTIVAL

Outside Inside

De samenwerking met Pukkelpop is maar één van de vele projecten die Bosmans met zijn organisatie op poten heeft gezet om streetart in Limburg naar een hoger niveau te tillen. In de jaren 90 was hij zelf een graffitispuiter die zijn werk achterliet onder bruggen en op blinde muren. Gaandeweg groeide het idee om een platform op te richten om de kunstvorm meer aanzien te doen krijgen en lokaal talent nieuwe kansen te bieden. Mede dankzij zijn inspanningen werd Hasselt de eerste stad in Vlaanderen waar graffiti is gelegaliseerd. Door te fungeren als intermediair tussen opdrachtgevers en artiesten heeft SAF sinds 2011 in Hasselt meer dan zestig gevels opgefleurd. De tentoonstelling Outside Inside leidde tot een permanente stadswandeling langs de werken, en Bosmans publiceerde ook al een boek met lokale kunst.

Graffiti

Streetart is inmiddels uitgegroeid tot een valabele kunstvorm, maar is eigenlijk nog piepjong. Er wordt weliswaar sinds mensenheugnis op muren getekend en geschilderd, maar het hedendaagse begrip streetart vindt zijn oorsprong in de jaren 70. In de straten van New York werd graffiti door kansarme jongeren gebruikt om de verstedelijkte publieke ruimte te claimen. Oorspronkelijk met eenvoudige tags, gestyleerde handtekeningen, die doorheen de jaren almaar uitvoeriger en kunstzinniger werden. Steeds meer clandestiene artiesten gingen figuratieve elementen in hun muurtekeningen gebruiken, en gaandeweg was streetart een manier om een sociaal-politieke boodschap te poneren in het openbaar. Het was an sich al een radicaal politiek statement om je werk zonder toestemming in de publieke ruimte neer te zetten, weg van de elitaire galerijen en musea, vrij en openbaar toegankelijk voor de gewone man in de straat. Democratischer kan kunst niet worden. Hoewel de meeste werken illegaal werden geplaatst, werd graffiti even iconisch voor het New York van de jaren 70 en 80 als de gele taxi’s. Daarna verspreidde het virus zich: zo was de Berlijnse Muur een geliefkoosd canvas voor tientallen streetartwerken, en die graffitimuur is tot vandaag een populaire toeristische trekpleister

Mainstream

Natuurlijk groeide met het succes van deze nieuwe kunstvorm ook de interesse vanuit commerciële hoek. Jean-Michel Basquiat en Keith Haring waren enkele vroege streetartists wier werk werd opgepikt door kunstgalerijen en later ook het grote publiek. Terwijl de urban culture via hiphop en r&b de mainstream binnensijpelde, zochten ook modehuizen en reclamebureau’s aansluiting bij de trend, met visuele elementen die aan streetart werden ontleend. Zo ontstond een nieuw spanningsveld tussen kunst en commercie: blijf je trouw aan de basisprincipes van de straat, met onafhankelijkheid en (vogel)vrijheid als hoogste goed of neem je een goedbetaalde klus aan om met je werk je brood te verdienen, of zelfs rijkdom en roem te verwerven? De anonieme artiest (volgens sommigen een collectief) Banksy speelt in zijn kunstpraktijk al jaren met die tegenstelling en zijn eigen status in de mainstream. Designer Shepard Fairey begon zijn carrière met politiek geladen streetartacties, maar zijn groeiende publieke status en commerciële ondernemingen (zoals het modelabel Obey Clothing) hebben hem al heel wat kritiek opgeleverd.

Netwerk

Streetart heeft in de 21ste eeuw een hoge vlucht genomen, maar is zo ook steeds meer losgekoppeld geraakt van zijn subculturele roots. Naast de inburgering van urban culture, is ook de online exposure van streetart een mogelijke groeifactor. Doordat afbeeldingen van lokale werken zo gemakkelijk kunnen worden verspreid en viraal kunnen gaan, bereiken ze een nog groter publiek. Het lopende debat over de democratisering van kunst zorgt ervoor dat ook overheden en andere opdrachtgevers steeds meer beroep doen op street artists om de publieke ruimte op te waarderen met een artistieke ingreep. Met de aanvaarding van de kunstvorm door de goegemeente gaat natuurlijk wel voor een stuk de subversiviteit verloren

België

Ook in ons land zijn er een aantal initiatieven die een platform geven aan zowel gevestigde als ontluikende streetarttalenten. Het bekendste voorbeeld is zonder twijfel The Crystal Ship, een grootscheeps jaarlijks streetartevenement in Oostende dat heel wat bezoekers lokt uit binnen- en buitenland. De werken zijn evenwel uitsluitend van gerenommeerde internationale kunstenaars. De internationale organisatie Meeting of Styles engageert een netwerk van artiesten en fans dat zich uitstrekt over Europa, Rusland, Azië, Noord- en Zuid-Amerika. De focus van het festival ligt vooral op graffiti, en zodoende is het het grootste evenement dat de roots van streetart in ere houdt. De Antwerpse tak werd mee opgericht door acteur Matthias Schoenaerts (zelf nog steeds een verwoed graffitispuiter) en gaat al zestien edities mee. Steeds meer organisaties proberen plaatselijk talent te stimuleren en vooruit te helpen. Street Art Festival is een uitgelezen voorbeeld, en vormde ook een bron van inspiratie voor het graffitiproject Yellow Brick Road in Niel, dat net zijn vijfde verjaardag vierde. Elders hebben enkele plaatselijke artiesten hun eigen evenement georganiseerd, zoals de Lierse kunstenaar JOACHIM met Lier UP en Gijs Vanhee met Mechelen Muurt. In Brussel leidt de wandelroute PARCOURS Street Art langs opmerkelijke streetart in de stad. Ook onder de taalgrens is er aandacht voor straatkunst, vooral in de grote steden Charleroi, Namen en Luik.

Opruiend

Maar er is vooral nog veel werk aan de winkel. Het is niet gemakkelijk om een duurzame samenwerking op poten te zetten. Daarnaast ligt de focus ook nog te veel op de grote steden, terwijl er over het hele land nog veel talent verborgen ligt. Maar er is ook de vraag rond authenticiteit. Streetart begon illegaal op straat, maar wordt nu ook gecreëerd op vraag van de overheid en het publiek. De kunstenaar kiest niet meer zelf de plek uit waar hij zijn werk wil achterlaten, maar krijgt een opdracht. Hij riskeert geen boete meer en wordt zelfs betaald. Geraakt zo de oorspronkelijke opruiende geest achter de beweging op den duur niet verloren? Daarover maakt Kurt Bosmans van SAF zich evenwel geen zorgen. “Dat gaat zoals in de muziek. Je denkt dat je alles hebt gezien en gehoord, maar ergens zit een jonge gast te broeden op een idee dat alles weer op zijn kop zet. Zo gaat dat nu eenmaal: de volgende generatie vindt altijd wel een manier om alle verwachtingen en regeltjes volledig met de voeten te treden. En zo hoort het ook!”