ANYONE CAN BE PUSSY RIOT

PUNK PROTESTERS VAN BIJ ONS OVER HET RUSSISCHE COLLECTIEF EN HUN INVLOED

Pussy Riot trad voor het eerst op in België met Riot Days. In dat multimediale theaterstuk vertelt Maria Alyokhinova met muziek, woord en video over het gevecht voor vrijheid van haar collectief in het Rusland van Poetin. Het is een strijd waarvoor de guerrillakunstenaars duchtig zijn afgestraft, maar die niettemin ook bij ons inspireert.

TEKST LINDSI DENDAUW

De favoriete leuze van het door Poetin gehate collectief? ‘Iedereen kan Pussy Riot zijn’. Riot Days is dan ook niet alleen het relaas van wat de groep de afgelopen jaren is overkomen, maar vooral een oproep tot verder protest. De performance is gebaseerd op het boek dat Alyokhinova, oftewel Masha, schreef over haar ervaringen in Pussy Riot. Alexander Cheparukhin, een producer die faam vergaarde met zijn kritische theaterproducties, stelde haar voor om het boek naar het podium te brengen, en die productie deed in november ook Gent aan. Een gechoreografeerde chaos van live muziek, gescandeerde tekstfragmenten, dans en videobeelden nam ook daar het publiek mee in het verhaal van Pussy Riot. Van het befaamde optreden in de Christus Verlosserskathedraal in Moskou in 2012, ging het naar de absurditeiten tijdens het proces dat daarop volgde en Alyokhinova’s aanhoudende strijd in de gevangenis. En dat maakte diepe indruk op het Belgische publiek, zo bleek. Want ook bij ons inspireert het collectief. Ik sprak met drie Belgische activist-artiesten die net als Pussy Riot punk gebruiken om zich te verzetten tegen de gevestigde orde.

“Riot is a thing of beauty”

“Pussy Riots performance was voor mij heel empowering, omdat ik zelf met drag ben gestart vanuit een politiek standpunt”, vertelt Michaël. Hij is een van de stichters van Haus of Consent, een jong dragcollectief in Gent, en staat op het podium met een alter ego dat hij Krasna gedoopt heeft. Krasna is Russisch, queer, heeft langere wimpers dan jij, en danst hoe dan ook beter. Net zoals bij Pussy Riot zijn kunst en activisme voor Michaël onlosmakelijk met elkaar verbonden. “Ik kende geen Belgische dragqueens die hun drag gebruiken om verandering teweeg te brengen. Pussy Riot gebruikt hun muziek als een medium om hun boodschap te verspreiden. En dat is exact wat ik doe met drag. Zowel op esthetisch als op inhoudelijk vlak was hun show heel inspirerend.” Dat laatste woord valt ook meteen bij Aurélie Poppins, die als frontvrouw van de Luikse punkband Cocaine Piss zowel zompige kelders als de grotere festivalweides bij elkaar schreeuwt. “Hoe kan je wat Pussy Riot doet nu niet inspirerend vinden? Ze doen amazing shit. Als je het mij vraagt, heeft niemand bij ons het recht om commentaar te geven op wat ze doen. Hun protest is belangrijk, en ze zijn niet bang om voor hun statements naar de gevangenis te gaan. En het is niet alleen belangrijk voor de mensen in Rusland, maar zeker ook hier. Op een bepaalde manier maken ze het voor ons ook gemakkelijker om onze boodschap te brengen. Hoe meer mensen dat horen, hoe beter.” Alyokhinova schreef Riot Days niet als een biografie, daar is de nu 31-jarige vrouw te jong voor, maar als een manifest. Het is een oproep tot meer protest, inclusief handige tips zoals ‘Gooi je SIM-kaart weg’ en ‘Agenten in burger herken je aan hun puntige schoenen.’ De boodschap valt eenvoudig te vertalen naar onze eigen context. “Veel dingen uit Riot Days waren herkenbaar voor me”, zegt Xander Ramaël, een non-binair queer-anarcho activist, muzikant en concertorganisator uit Gent. “Hoeveel werk er in de voorbereiding van een actie kruipt, bijvoorbeeld, maar ook dat het belangrijk is om mensen rond je te hebben die in hetzelfde geloven.” Ramael maakt met hun soloproject Nightsweats EBM met een sterke activistische boodschap, en geeft met Out Loud queer punkbands een podium. “Rusland is een heel ander land dan België natuurlijk, maar dat wil niet zeggen dat onze vrijheid ook hier niet kan bedreigd worden.”

“Revolution requires a big screen”

Pussy Riot werd wereldwijd beroemd en berucht in 2012. Toen liep de activistische band de Christus Verlosserskathedraal in Moskou binnen om een guerillaconcert te spelen. Dat deden ze om Poetins meer dan waarschijnlijk gefraudeerde herverkiezing aan te klagen. ‘A Punk Prayer’ duurde in totaal minder dan een minuut, maar de actievoerders werden prompt aangeklaagd wegens religieuze haat. De internationale media volgden het proces op de voet en artiesten als Madonna betuigden hun steun. Twee van de bandleden, Alyokhivona en Nadezjda Tolokonnikova, kregen tot twee jaar in een Siberisch werkkamp. En ja, dat is even verschrikkelijk als het klinkt. Het was een buitenproportionele straf voor een geweldloze actie.

‘Punk heeft niets
te maken met hoe
je je kleedt of hoe
je klinkt, punk
betekent voor mij
heruitvinding’

MICHAËL
DRAGARTIEST

“To back down an inch, is to give up a mile”

Voelen Belgische artiesten zich volledig vrij of bestaat ook hier een vorm van censuur? Volgens Poppins valt dat reuze mee. “Ik heb het gevoel dat ik kan zeggen wat ik wil. Ik heb dan ook wel het geluk bandleden te hebben die mij begrijpen en mij laten schrijven whatever the fuck I want to.” Volgens Ramael werkt censuur breder dan dat, en schuilt het gevaar net in de subtiliteit ervan. “Censuur gaat hand in hand met de verrechtsing van onze maatschappij. We zijn er zo aan gewend geraakt dat niemand het nog door heeft. Er is zogezegd persvrijheid, maar als mainstream media enkel in clicks geïnteresseerd zijn en dus meedraaien in het kapitalistische systeem, is die vrijheid ook maar beperkt. Kunst is altijd al een kritische stem in de samenleving geweest, cultuur reflecteert over wat er in de onderbuik van de samenleving gebeurt. In dat opzicht is het logisch dat een rechtse regering daar de aanval op inzet, zoals we nu in Vlaanderen zien.”

“Do I have the right to do this or am I a barbarian?”

Sloganesk is Riot Days zeker. Tegelijk toont Alyokhinova ook hoe ze soms aan zichzelf twijfelt en op zoek gaat naar bevestiging. “Hebben we het recht wel? Of zijn we barbaars?” vraagt ze vlak voor Pussy Riot de kathedraal in trekt. “Dat gevoel herken ik”, vertelt Michaël. “In het begin had ik ook schuldgevoelens. Voor mij komt dat door geïnternaliseerde homofobie, die misschien nooit volledig gaat verdwijnen. Ik groeide op in een streng religieuze omgeving. Dan denk ik soms, ‘wat zou mijn familie daar nu van denken?’ Maar dat moet je achter je laten. Anders bereik je niets.” Ramael is er zeker van dat anderen niet altijd denken dat die het recht heeft. “Het muziekgenre waarbinnen ik werk, is populair bij oude witte mannen. Die vinden mij misschien barbaars om wat ik met hun heilige EBM doe, maar het zal me aan mijn reet roesten wat zij ervan denken.” Voor de artiest is het duidelijk: de boodschap primeert. “Iedereen heeft het recht om een gitaar op te nemen, die op de grond te gooien en te zeggen dat dat een nummer is. Het heeft geen nut om nog Bob Dylan-achtige protestsongs te schrijven, hoe relevant dat ooit ook was. Als je drie dissonante noten herhaalt en er een tekst overheen schreeuwt, gaan ze zeggen dat je beter moet leren spelen, maar ze gaan het wel onthouden. En ja, Pussy Riot is geen geweldig goede band. Maar daar gaat het ook niet om.”

“Freedom doesn’t exist unless you fight for it every day”

Zowel voor de Belgische artiesten als voor Pussy Riot, zijn muziek en kunst een middel om belangrijke topics aan te kaarten. “Mensen zeggen mij continu dat ik niet kan zingen, maar dat kan mij niet schelen. Ik heb iets te zeggen”, vertelt Poppins. “Op een podium stappen is op zich al politiek, zeker als vrouw. Maar de boodschap is eveneens belangrijk. Bij Cocaine Piss gaat dat om het recht te zijn wie je wil zijn. Om gelijkheid. Mensen juist behandelen en de vrijheid te hebben om te doen wat je wil doen.” Riot Days is een compromisloze performance. Door te touren, zamelt Pussy Riot geld in voor de meer dan tweeduizend Russische demonstranten die afgelopen zomer zijn gearresteerd. Op die manier is de kunst van Pussy Riot niet alleen activistisch, ze staat volledig ten dienste van hun protest. “Pussy Riot is voor mij punk”, vertelt Michaël. “Punk heeft niets te maken met hoe je je kleedt of hoe je klinkt, punk betekent voor mij heruitvinding, hoe je altijd opnieuw manieren vindt om je statement te maken met wat je voorhanden hebt.” Michaël kiest bewust voor goedkope make-up en tweedehands outfits in plaats van designerkledij. Om te tonen dat iedereen dit kan.

“Anyone can be Pussy Riot and anyone can do drag.”